ليکوال : پوهنوال باوري
د يونان باختري مدنيت Úانګړني
لرغونی اÙغانستان د زيات شمير مورخينو او څيړونکو له نظره خورا ارزښتمن ټاټوبی Ú«Ú¼Ù„ شويدی. انګليسي نامتو مورخ ØªØ§ÙŠÙ†Ø¨Û Ø§Ùغانستان د لرغونو مدنيتونو د يوÚای کيدلو د ټاټوبي په نوم ياد Ú©Ú“ÛŒ دی. Ø¬Ø§Ù¾Ø§Ù†Û Ù„Ø±ØºÙˆÙ†Ù¾ÙˆÙ‡ ماوريز يوتوزي لرغوني اÙغانستان ته د سوداګری او راکړي ورکړی څلور Ù„Ø§Ø±Û Ù†ÙˆÙ… ورکړی دی. علامه Øبيبي اÙغانستان په سيمه Ú©ÙŠ د لرغونو مدنيتونو د زانګو په نوم نومولی دی . او په Ø¯Û ØªØ± تيب نورو القاب او عناوين هم د لرغوني اÙغانستان د ارزښت او وړتيا په اړه يادشوي دي. د هغو لرغونو مدنيتونو له شميره يو هم د يونان باختري مدنيت دی Ú†ÙŠ په اÙغانستان او سيمه Ú©ÙŠ د يوه نامتو تاريخي مدنيت په توګه پيژندل شويدی.
يو نان باختري مدنيت له اره د دو مدنيتونو ټولګه ده ØŒ دا دوه مدنيتونه Ú†ÙŠ يو ÙŠÛ Ø¯ يونانيانو په وسيله د هغوی سر يوÚØ§Û Ø§Ùغانستان او سيمي ته را رسيدلی مدنيت، او بل ÙŠÛ Ù¾Ù‡ باختر Ú©ÙŠ دÚØ§ÛŒÛ Ø§ÙˆØ³ÙŠØ¯ÙˆÙ†Ú©Ùˆ مدنيت وو Ú†ÙŠ د لرغونو Ø§Ø±ÙŠØ§ÙŠÛ Ù…Ø¯Ù†ÙŠØªÙˆÙ†Ùˆ پر بنسټ ÙŠÛ ÙˆØ¯Ù‡ Ú©Ú“Û ÙˆÙ‡. د Ø¯Û Ø¯ÙˆØ§Ú“Ùˆ مدنيتونو يوÚØ§Û ÙˆØ§Ù„ÙŠ په سيمه او لرغوني اÙغانستان Ú©ÙŠ د نوي مدنيت بنسټ کښيښود، Ú†ÙŠ په تاريخ Ú©ÙŠ د يونان – باختر مدنيت په نوم پيژندل شويدی.
يونانيانو په خپل هيواد Ú©ÙŠ د لوړو Ùکرونو او آندونو نامتو پړاونه يو په بل Ù¾Ø³Û ØªÙŠØ± Ú©Ú“ÙŠ وه ØŒ Ú†ÙŠ يو پړاو ÙŠÛ Ø¯ هيراکلت ØŒ اÙلاطون ØŒ بطليموس او نورو ÙيلسوÙانو پړاو و، دا پړاو د يوناني امپراتوری سره يوÚای وغوړÛدی. د ودانيزو چارو بيلابيلي ØªØ¬Ø±Ø¨Û ÙŠÛ Ø§Ø²Ù…ÙˆÙŠÙ„ÙŠ او کارولي ÙˆÛØŒ Ú†ÙŠ د اريک ØŒ ايونيک او کورنتين بيلګو ÙŠÛ Ù†Ú“ÙŠÙˆØ§Ù„ نوم وګټی؛ د Ù¾Ú˜ÛŒ جوړولو هنر د يونانيانو له لوري په خورا لوړ کبÙيت پيل او او هغه ته ÙŠÛ Ù¾Ø§ÙŠÚšØª ورکړ، مايرن ØŒ پولي کليتوس ØŒ پيدياس او يو شمير نور ÙŠÛ Ø¯ Ù¾Ú˜ÛŒ جوړولو هنر په برخه Ú©ÙŠ د شهرت لوړو پوړيو ته ورسيدل؛ او په Ø¯Û Ú‰ÙˆÙ„ نوري مدني لاس ته راوړني ÙŠÛ Ù¾Ù‡ خپل هيواد Ú©ÙŠ Ø¯Ø±Ù„ÙˆØ¯Û ØŒ يونانيانو د خپلو Ùتو Øاتو سره يوÚای خپل مدني لاس ته راوړني هم د Úان سره تر واک لاندي سيمو ته ليږل. Ú†ÙŠ بيلګي ÙŠÛ Ù¾Ù‡ ټولو تر لاس لاندي سيمو او په Úانګړي توګه لرغوني اÙغانستان Ú©ÙŠ څرګندي دي.
يونانی معمارانو د عسکر کوټونو لپاره داسي Úايونه غوره کول Ú†ÙŠ د دو يا درو لورو به د طبيعي موانعو په مرسته ساتل Ú©Ûدل او يا ÙŠÛ Ø¯ ساتني شونتيا وي درلودÛØŒ او يوه خوا به ÙŠÛ Ø¯ خپلو Úواکونو په مټ ساتل. د ودانيو دا ډول د اÙغانستان په بيلا بيلو برخو Ú©ÙŠ ليدل Ú©ÙŠÚ–ÙŠ ØŒ Ú†ÙŠ د بيلګي په توګه د ای خانم Ù„Ø±ØºÙˆÙ†Û Ø³ÙŠÙ…Ù‡ Ú†ÙŠ د Ú©ÙˆÚ©Ú†Û Ø§Ùˆ آمو سند په تقاطع Ú©ÙŠ ودانه شوÛده . د بګرام Ù„Ø±ØºÙˆÙ†Û Ø³ÙŠÙ…Ù‡ يوه بله بيلګه ده Ú†ÙŠ د شتل او پنجشير سيندونود تقاطعپر ټاټوبي جوړ شويدی. د Ø¯Û ØªØ± Ú…Ù†Ú« په Ø¢ÛŒ خانم Ú©ÙŠ کورنتين ډوله سر ستونيو شتون د يونانی معماري صنعت اغيزه جوته وي. Ù¾Ú˜ÛŒ جوړول د يوناني هنر يوه بله بيلګه ده Ú†ÙŠ په لرغوني اÙغانستان Ú©ÙŠ ÙŠÛ Ø¯ اÙغاني هنر مندانو په مټ زياته وده ÙˆÚ©Ú“Ù‡. دا هنر د باميانو او نورو پژيو په شتون سره په ورستيو دورو Ú©ÙŠ د نړيوال Ùرهنګي ميراث په توګه پيژندل شويدي. د يوناني ليکدود زياتي بيلګي د ډبرليکونو پر مخ زياتي ليدل Ú©ÙŠÚ–ÙŠ Ú†ÙŠ هغه مهال د هيواد په بيلا بيلو برخو Ú©ÙŠ معمول وه. دا ليکدود نه يوازي د لرغوني اÙغانستان د تاريخي پيښو په اړه ډاډمن اخڅونه دي ØŒ بلکي په اÙغانستان Ú©ÙŠ د يوناني علمي بهيرد غوړÛدلو استازيتوب هم کوي.
د يوناني تمدن بيلا بيلي بيلګي Ú†ÙŠ ودانيو جوړولو په متودونو،د پژيو جوړولو په مهارتونو او د ليکدودونو په کارونو Ú©ÙŠ ليدل Ú©ÙŠÚ–ÙŠ ØŒ د اÙغانانو په مټ ÙŠÛ Ù¾Ù‡ اÙغانستان او سيمه Ú©ÙŠ وده او پراختيا وموندل، لومړی اولسونو دا نوښتونه ومنل او بيا ÙŠÛ Ù¾Ù‡ خپلو سيمو Ú©ÙŠ د تعميم او زياتولو لپاره کار او زيار وګالی. د Ù‡Ù…Ø¯Û Ø§Ù…Ù„Ù‡ په يونان باختري دوره Ú©ÙŠ ټولي يوناني مدني لاس ته راوړني يوناي پاته نه شوÛØŒ په اÙغاني بڼه ÙŠÛ ÙˆØ¯Ù‡ ÙˆÚ©Ú“Ù‡ او د يوه Ú«Ú‰ مدنيت څيره ÙŠÛ Ù¾ÙŠØ¯Ø§ Ú©Ú“Ù„ØŒ Ú†ÙŠ په لرغوني تاريخ Ú©ÙŠ د يونان – باختر مدنيت په نوم پيژندل Ú©ÙŠÚ–ÙŠ.
