سر بيره پر دې چي د ميروېس نيکه پر زيارت نوې جوړه شوې ودانۍ لا تر اوسه سل کلنه شوې نه ده خو د خلکو له نظره ښايې زياته تاريخي او لرغونې وبريښي . د دې لاميل دادۍ چي افغان اولس د خپل هغه باتدبيره مشر دا حق ګڼي چي د زيارت ودانۍ يې بايد د رحلت سره يوځای جوړه شوې وي . په داسي حال کي چي دا اوسنۍ ودانۍ په ١٣١١ لمريز شپوږميز کال جوړه شويده ، چي ورسته به يې د جوړيدو په اړه يادوني وړاندي شي .
لرغونپوهان د خپلو څيړنو لپاره په بنسټيزه توګه درې ډوله اخځونه او منابع کاروي ، چي د ارتيفکت ( Artifact ) يا جوړ شوي وسايل ، منومينټ ( Monument )يا تاريخي ودانۍ او اسامبليج ( Assembleg ) يا ګډي ټولګي په نومونو ياديږي .، په دې ليکنه کي د منومينټ يا ابداتوپه اړه مطالب وړاندي کيږي ، چي منځپانګه به يې د ميرويس نيکه زيارت او د هغې ودانۍ د پيژندلوپه باب به اړيني يادوني وي . لرغونپوهان د ودانيو د هر اړخيزو څيړنو په نيت هغو دريو برخو ته چي د ودانۍ جوړښت ، ډيزاين او ټا ټوبۍ ( موقعيت ) ، دۍ پام اړوي ، چي دا ميتود به د دې ليکني لپاره هم په نظر کي ولرو .
لومړۍ : د ودانۍ جوړښت يا ساختمان :
تاريخي ودانۍ او د هيواد د تاريخي شخصيتونو زيارتونه څو اړخيزه ارزښت لري ، د دې ډول ځايونو لومړنۍ ارزښت په دې کي پروت دۍ چي د يوه تاريخي پير استازيتوب کوي ، دويم دا چي د خپل پير د ودانيو جوړولو دودڅرګندوي ؛ او دريم هغه هنر را پيژني چي د ودانۍ د جوړيدو پر مهال موډ او يا ځانګړۍ وو . له همدې امله دا ډول تاريخي ودانۍ او زيارتونه د هيواد شتمني او د ګرځندوۍ بهير او توريزم لپاره د پام وړ او ارزښتمن ټاټوبي دي .د دې تر څنګ داسي هم شوي ، چي يوه تاريخي ودانۍ او يا ديوه تاريخي شخصيت زيارت او مزار د اړوند هيواد لپاره دا سي ملي سمبول ګرځيدلۍ چي نړيوال يې د تفصيل او تشريح پرته پيژني ، چي ښه بيلګي يې د مصر هيواد اهرامونه ، د چين ستر ديوال ، د هند تاج محل او يوشمير نور دي . او د دې تر څنګ يو شمير ودانۍ بيا په خپلو هيوادونو کي د ميشتو اولسونو د ملي باور او يووالې د يوې بيلګي بڼه غوره کوي ، چي زموږ په هيواد کي يې څرګندي بيلګي د ميرويس نيکه ، احمد شاه بابا ، حضرت علې کرم الله وجه زيارتونه د هرات جامع جومات ، په غور کي د جام څلۍ او يو شمير نور يادولای شو .
په مزار شريف کي د حضرت علی کرم الله وجهه روضه
د اسلامي خلافت په لومړيو کي د ښکلو بنګلو او سترو ودانيوجوړول بي ګټي کار ګڼل کيدۍ او کله به يې د نه کولو سپارښتنه هم کيدله . د اسلامي خلافت په لومړيو پيړيو کي د هديرو او متبرکه ځايونو د پاسه د ودانيو جوړول هم منع وه ، د څيړونکو له نظره دهغه پير د ودانيو چارو پوري اړوند ټول هنرونه او لاس ته راوړني دجوماتونو او په هغوۍ پوري تړلو ودانيو کي ليدلای شو ، چي په زياته پيمانه سره ورته او يوشان جوړيدل . د همدې امله څيړونکي داسي اسناد او يا د ودانيو پاتي شوني په خپل واک کي نه لري چي د هغه مهال د ودانيو د ډيزاين او سبک په اړه په پوره روښانتيا خپله را يه څرګنده کړي . ، خو له هغه وخته چي اسلامي امپراتورۍ پرا ختيا وکړه ، د نړۍ د بيلا بيلو اولسونو سره يې اړيکي وغزيدې ، ور سره سم يې د ودانيو د جوړولو چاروته هم پام وکړ . دا پاملرنه تر ټولو لومړۍ په جوماتونو او بيا د متبرکه او ارزښتمنو ټاټوبو لوري ته وګرځيده ، چی څيړونکي يې تر دريو سر ليکونو لاندي پيژني :
لومړۍ : د هديرو له پاسه د څلور څنډو ساده ودانيو جوړول ؛ دا ډول ودانيو ته کنوبی هديري هم وايې ، چي په اسلامي نړۍ کي د خپل ډول لومړنۍ ودانۍ شميرل کيږي ، په نوموړو ودانيوکي د هديرې له پاسه دودانۍ لپاره څلورکونجه ( مربع ) بنسټ ايښودل کيدۍ او بيا پر هغه څلور څنډي بنسټ د پاسه ودانۍ جوړيدل . دا ډول ودانۍ دوې برخي لري چي لاندنۍ برخه يې هديرې ته ځانګړي شوې چي ضريح ورته ويل کيږي . او پورتنۍ برخي ته يې ګمبذ يا ګومبته وايې . د ضريح او ګومبتي تر منځ را بطه د يوې زينې په وسيله کيږي ، چي د ضريح برخه يې اکثرا د مځکي لاندي خوني ( زير زميني ) بڼه لري . د ضريح سر بيره ودانۍ کي د يوې هديرې تمثيل کيږي ، چي رښتنې هديره نه بلکي هغه لاندنۍ هديرې ته ورته ځای دۍ . دا ډول ودانۍ د اسلامي نړۍ په لومړيو مهالونو کي دود وې ، چي يوه څرګنده بيلګه يې په بخارا کي د ساماني اسماعيل هديره ده چي په ٩٤٥ ميلادي کال جوړه شوې او تر اوسه په خپل پخوانې ډول ساتل شويده .
په ازبکستان کي د ساماني اسماعيل د زيارت ودانۍ
د اسلامي ودانيو دويمه بيلګه اته څنډي ( اته ضلعي ) ودانۍ دي چي د مودل په څير يې په ورستيو ودانيو خپل اثر پريښۍ دۍ . د دا ډول ودانيو دوو بيلګو تر نورو پخوانيو زيات اثرښندلۍ ، چي يوه يې په يورشلم کي د السخره ودانۍ او دويمه يې په سلطانيه کي ده الجايتو ودانۍ دي . په اسلامي نړۍ کي تر ټولو سپيڅليو دريو ودانيو ( مکه معظمه ، مدينه منوره او بيت المقدس ) راوروسته د السخره ودانې سپيڅلتوب د زيات پام وړ دۍ چي د قبت السخره په نوم هم ياديږي . ، ددې ودانۍ په اړه ويل کيږي چي حضرت محمد ( ص ) له هم ها غه ځايه معراج ته لاړ او اوه اسمانونه يې طۍ کړل . هغه څه چي د دې ودانۍ تاريخي ارزښت زياتوي ، هغه د نوموړي ودانۍ د جوړيدو ډول دۍ چي د اسلامي نړۍ په راوروسته ودانيو کي يې اغيزه څرګنده ده . دالسخره ودانۍ چي يورشلم ته څيرمه په موريه غرونوکي جوړه شوې ښايې هغه چومات وي چي د زبور د رواياتو له مخي حضرت سليمان ( ع) د عبادت لپاره کي جوړ کړۍ وه .
د اسلامي امپراتورۍ د همدې اته ضلعي ودانۍ يوه بله نامتو بيلګه چي د مودل په څير يې په ورستيو ودانيو خپل اثر پريښۍ دۍ هغه په سلطانيه کي د اولجايتو د هديرې له پاسه جوړه شوې ودانۍ ده چي په ١٣٠٧ ميلادي کال يې د ودانولو چاري پای ته رسيدلي دي . د اولجايتو ودانۍ هم داتو څنډو ودانيو په څير جوړه شوې ده ، چي ښکلا او ډيزاين يې زياتي ځانګړتيا وې لري . د دې ودانۍ زياتي اغيزي د هندي مسلمانو واکمنو پر ودانيوشته، او په ځانګړي توګه د لودي کورنۍ په دوران کي جوړي شوي ودانۍ د دې سبک تر بشپړي اغيزي لاندي دي ، خو د مغولې واکمنانو پر مهال دا ډول ودانۍ د شان او دبدبې لوړو پړاونو ته ورسيدل .
په هند کي د تاج محل نامتو ماڼۍ
د يوشمير څيړونکو له نظره په اسلامي ودانيو او په ځانګړي توګه د هديرو او زيارتونو د پاسه جوړي شيوي ودانيو کي ځکه د اته ضلعي سيستم ودانۍ جوړول دود وه، چي په اسلامي معنويت کي اته د پام وړ شميره ده . دا ډول تعبير د اروپايې هيوادونو د يوشمير ختيز پوهانو سره شته چي د بيلګي په توګه د د ( ريتا پلو ) يادونه کولای شو. نوموړي د همدي نظر د ثبوت لپاره خپل يونامتو اثر د ( اته ضلعي ودانۍ په اسلامي هديرو کي يو تاريخي اړتياو او متافزيکي سمبول دۍ ) تر سر ليک لاندي ليکلۍ دۍ . خو تر کومه ځايه چي په متافزيکي سمبول پوري اړه لري زما په اند د اتو( ٨ ) تر شميرې ، په اسلامي سمبوليکو پنځونو کي د اوو ( ٧ ) شميره ارزښتمنه او سمبوليکه بڼه لري، او د دې لپاره په عقيدتي احکامو کي د ( ٧ ) او شميرې زيات شتون ښايې د دې سمبول تر ټولو ستر لاميل وي ، د بيلګي په توګه ، اوه اسمانونه ، اوه مځکي ،
اوه جنتو نه ، اوه ورځي او اوه نور . په هر صورت زما په اند دا تعبير لا نورو زياتو څيړنو ته اړتيا لري .
د اسلامي ودانيو دريمه غوره بيلګه د هديرو له پاسه د برجونو جوړول دي ؛ د هديرې له پاسه د دايروي اوڅلور يا زياتو څنډو لرونکو ودانيو تر څنګ د لويو برجونو د جوړولو دود په ترکيه او دمنځنۍ اسيا په يوشمير نورو سيمو کي زيات په ستر ګو کيږي . دادود په ترکيه کي د (( قبت ګنبد )) د جوړيدو څخه را پيل شويدۍ . قابوس ابن وشمګير د خپل ځان لپاره په ١٠٠٧ ميلادي کال په خپل ژوند کي دا هديره ودانه کړل . د داډول برجونو ودانول په سيمه کي د سبک له مخي د ميشتو اولسونو د پخواني ائين سره هم تړاو لري .
په ترکيه کي د سلطانيه نامتو جومات
دې لنډو يادونو ورسته په څرګنده ويل کيدای شي چي ، د ميرويس نيکه زيارت هم د اته ضلعي ودانيو په دود جوړه سوې ودانۍ ده ، چي د جوړښت او تاريخ په اړه به يې وروسته لنډ او اړين مطالب را ياد شي .
دويم : د ودانيو د ډيزاين او ښکلا ارونه : د ودانيو په جوړولو کي د ګچ برۍ ميتود، بيلا بيل تصويرونه او ګرافيک روش او ليکونه د ودانيود ښکلا او ډيزاين لپاره تر ټولو معمول او دوديزي لاري دي . د ګچ بري ميتود د ودانيو په جوړښت کي ځانګړۍ ځاي لري ، دا ميتود په ودانيو کي د جوړښت يوه څرګنده برخه جوړوي ، چي له يوې خوا د ودانۍ بدنه بشپړه وي او له بيلي خوا ودانۍ ته ښکلۍ ډيزاين او شکل بخښي . خو د ودانۍ په ښکلا کي د د بيلا بيلو رنګونوکارول ، د هندسي او غير هندسي رسمونو ليکل ، د طبيعي منظرو انځورول ، د ګلانو او الوتونکو تصويرول او نور د ودانۍ په جوړښت کي رول نه لري يوازي د ښکلا لپاره کارول کيږي .
د اسلامي نړۍ د ودانيو په ښکلا کي په زياته پيمانه د موزائيک ، لين ګرافيک ، او کاليو ګرافيک روشونو څخه کار اخستل کيږي ، چي بيلګي يې په زياتو تاريخي ودانيو کي شته . مثلث ډوله رسمونه ، متساو الاضلاع کرښي ، څلور ګنجه او دايروي انځورونه د يادشويو روشونو لپاره د ودانوونکو ( بنايانو ) د اندونو د پلي کولو لپاره تر ټولو زيات کارول شوي ډولونه دي . د يوشمير څيړونکو په باور د ودانيو نزئيني څيړنه په دريو اړخو نو کي تر سره کيږي : لومړۍ د بنسټ او تهداب برخه ، دويم د ودانۍ بهرنۍ او پورتنۍ برخه او دريم يې د ودانۍ
دنننۍ برخي دي . د ښکلا پيژندني دا پوهنه ځان ته ځانکړي اصول او موازين لري چي د هر اړخيزي څيړني زمينه يې په دې لنډه ليکنه کي نه شته ، ځکه يوازي د ځنوبيلګو په يادولو بسنه کوو .يوه ستر مميزه چي د اسلامي ودانيو په ښکلي کولو کي زيات دود ده ، هغه د ودانيو دننه د چت په برخه کي د اوه پوړه ايزو انځورونو تر سيم او تزئين دۍ . د دې اوه پوړه ايزو نقشونو پيل له وړې مرکزي نقطې څخه کيږي او په دايروي ډول اوه پوړه انځور جوړيږي ، چي لومړۍ انځور يې وړوکۍ دويم يې لږ ارت او دريم يې تر هغه دويم زيات او په دې تر تيب تر اوم پوړ پوري يو تر بل زياتيږي . د دې اوه پوړه ايزه انځور ځانګړتيا دا ده چي د ودانۍ پورتنۍ برخه په موزون ډول داسي ويشي او احاطه کوي چي د ودانۍ له هري برخي يې د ليدلو پر وخت توازن يوشان وي . په دې مميزه کي دا اړينه نه ده چي د ټولو ودانيو پورتنۍ برخه يا چت بايد وا حد او يوشان انځور ولري ، خوهغه څه چي دود ګرځيدلې هغه په ټولو ودانيو کي د چت د برخي تزئين او تقاشي کول دي ، چي په زياتو اسلامي ودانيو کي ليدل کيږي .
يوه بله زيات دود شوې بيلګه په اسلامي ودانيو کي د محراب ډوله شيشک او طاقونو شتون دۍ . دا ډول شيشکونه يا طاقونه د ښکلا او زينت په نيت ودانيو ته ورکول کيږي .دا شيشکونه د هغه محرابو نو څخه بيل دي چي د جوماتونو د ودانيو ستره او ځانګړې بيلګه شميرل کيږي ، ولې د ښکلا دې ډيزاين ته يوازي د شيشک او محراب څيره ورکول کيږي ، په دا ډول شيشکونو کي تر ټولو وړاندنۍ موخه د ودانۍ ښکلا ده ، نه هغه ځانګړتيا چي د جوماتونو لپاره منل شويده . د دا ډول شيشک او محراب سره په زياته پيمانه دوه ستونو نه جوړيږي ، چي دا ستونونه يا ستني په لاندنۍ برخه کي هم ځانګړې بنسټ يا بنياد لري او د ستون د سرپه برخه کي هم همداسي ځانګړۍ جوړښت ورکول کيږي ، چي سر ستوني او زير ستوني هم ورته وايې . دا ځانګړي فورمونه غالبا د ليتوس د ګلونو په څير د ګچو څخه جوړ شويدي ، چي د يوشمير پوهانو په اند ښايې د يوناني پيره را پاته ودانيزه بيلګه وي .
د اسلامي ودانيو او په ځانګړي توګه د هديري او زيارت له پاسه ودانۍ ، يوه بله ځانګړتيا هم لري ، او هغه د موزونو تاخچو ( تا قچو ) جوړول دي . د ودانيو جوړونکي هڅه کوي او يا يې هڅه کړيده چي د ودانۍ په تناسب او د ودانۍ ښکلا ته په پام داسي تاخچي د ودانۍ په دننه کي جوړي کړي او يا يي جوړوي چي د منځنۍ وني خاوند څوک هم په اسانۍ سره په هغه تاخچه کي د شي په ايښودلو وتوانيږي . په دې ډول تاخچو کي په زياته پيمانه هغه ديني او مذهبي کتابونه او پارې په دې نيت ساتل کيږي چي د زيارت کونکو د اړتيا په صورت کي ورڅخه ګټه واخستل شي . د دې بيلګو تر څنګ په زيات شمير دا ډول ودانيو کي ، کولک يا هواکښ هم په نظر کي نيول کيږي ، دا هواکښونه يا د ودانۍ د ضلعي ديوال په نسبتا لوړه برخه کي ورته ورکول شويدي او کله داسي هم ليدل شوي چي د ودانۍ په ګمبده کي ورکول شوېدۍ . په اسلامي ودانيو کي هوا کښې يا کولک ، داسي پياوړې ځانګړتيا نه شميرل کيږي لکه په ودانۍ کي د شيشک او محراب دود ، او يا د ودانۍ په دننه کي د انځورونو او نقاشيو ځانګړتياوي .
دريم : دمتبرکه او ارزښتمنو ودانيو د ټاټوبي ( موقعيت ) : د دود له مخي هديرې او متبرکه ودانۍ ځانګړي ځايونه او ټاټوبي لري ، په لوړو تپو او غونډيو کي د نورو هديرو تر څنګ زيارتونه هم ليدل کيږي ، او يا په بله وينا د زيارتونو تر څنګ هديرې ليدل کيږي ، د منځنۍ اسيا او بيا په ځانګړي توګه زموږ هيواد افغانستان کي د هديرو لپاره لوړي غونډۍ کارول کيږي ، چي ستر لاميل به يې د طبيعي پيښو او په ځانګړي توګه د باران او سيلابونو څخه ژغورنه وي . او د دې تر څنګ ښايې دا هم ديوه لاميل په توګه يادشي ، چي د متوفا د کورنۍ هيله هم دا وي چي تر وسه وسه د خپل کلي څخه ورته د هديرې ليدل شوني وي . په ځينو فکولوريکو لنډيو کي دا هيله برملا ده لکه چي وايې :
مومن پر لوړه غونډۍ کښيږدۍ
چي خواره مور يې هر سهار ديدن کوي نه
او يا په دري کي وايې :
تابوت مرا بر بلندي بګذاريد
تا باد برد هوای من بر وطن من
د ځانګړو زيارتونو خبره بيا د دې عام حکم لاندي نه شي څيړل کيدلای ، يو شمير زيارتونه چي د اولسونو لپاره ارزښتمن وي او يا اولسونه ور سره خواخوږي ولري ، هغه بيا د هديرو سره يوځای نه وي . په ځانګړي توګه ودانۍ ورته د زيارت په څير جوړيږي او د ساتني او پالني لپاره يې اړيني چاري تر سره کيږي ، د ملنګ ، مجاور او ايشان په نوم کسان ورته د چوپړ لپاره ګمارل کيږي . يو شمير داسي زيارتونه هم شته چي په اولسونو کي د زيات درناوي له کبله يې د ساتني او پالني چاري د حکومتونو او دولتي ادارو پر غاړه وي . دا ډول ودانۍ چي د ملي شتمنيو په څير ورته کتل کيږي ، د اړوندو هيوادونولپاره د لوړتيا ، سپيڅلتوب او وياړونو سمبول وي ، زموږ په هيواد کي د مير ويس نيکه ، احمد شاه بابا او سخې صاحيب زيارتونه ، د ګوهر شاد جومات ، د جام څلۍ ، د بست کلا او يو شمير نور د همدې ډلي اثارو څخه دي .
دميروېس نيکه د زيارت وداني : د ميروېس نبکه زيارت يو له هغو ودانيو څخه دۍ چي د اسلامي پير د ودانيو يادشوي مميزات او بيلګي له ورايه پکښي برملا دي . دا زيارت چي د کوکران په سيمه کي ودان شويدۍ ، د جوړښت له مخي اته ضلعي جودړه شوې ، چي د يو شميرڅيړونکو په باور د اسلامي ودانيو يو جوت سمبول دۍ . د ميروېس نيکه د زيارت اوسنۍ ودانۍ په ١٣١١ لمريز سپوږميز کال ، له سره جوړه شوه ، په هغه کتيبه کي چي د کندهار ښاروالۍ له لوري د دې ودانۍ د بيا رغوني پر مهال حک شويده ، ليکل شوي چي ، د جګړو او فتنو له امله هغه پخوانۍ لوحه ورکه شوې ، او دا دۍ بيا يې د ودانۍ د رغولو پر وخت لوحه جوړه شول .
د ميروېس نيکه د زيارت ودانۍ
دزيارت دا وداني اته ضلعي او د لويې احاطې په منځ کي جوړه شويده . د ننوتلو دروازه يې د سهيل پر لور پرانيستې او د دروازې وړاندي د صحن تراس په نيمه مربع کي داسي ودان شوۍ، چي د راغلو زيارت کونکو لپاره د زيارت کولو د لومړي تياري ځای په توګه کارول کيږي . د ودانۍ اوه ضلعي برابري خو د مخ دروازې ضلعه يې دوه کنګرې زياته جوړه کړيده . د هري ضلعي په بهرنۍ خوا کي د دوو ، سر پر سر محراب ډوله شيشکونو شته والۍ د دې ودانۍ بله ځانګړتيا ده . د هري ضلعي د پيژندلو لپاره د ضلعي پر کونج د يوه وړوکي منار بيلګه شته ، چي تر منځ يې د کنګرو( کټارو ) شتون د ودانۍ بهرنۍ ښکلا څو ځله زياته کړيده . پر اتو ضلعومتکي لومړنۍ دايروي چت د زياتو منارو نو په وسيله د هغه لوړ او پورتني ګومبذي څخه بيل شويدۍ چي د دې ودانۍ د بهرنۍ نما تر ټولو ستره بيلګه ده . د ودانۍ پر بيلا بيلو برخو د شنه او ابي رنګونو زيات کارول پر دې زيارت د اسلامي دود برلاسۍ ښيې .
د زيارت دننه جوړښت هم د اسلامي ودانيو په دود ښکلۍ شوۍ دۍ . د اضلاعو کونجونه داسي يو له بل سره پيوند شويدي چي ، د ليدونکي پام دهغې ودانۍ کونجونو ته نه بلکي کارول شويوانخورونو او رنګونو ته اوړي . د ودانۍ په منځ کي د هديرې تمثال دۍ او شا او خوا يې په بيلا بيلو ضلعو کي محرابونه او د محرابونو تر منځ تاقچې جوړي شوي ، اود دود له مخي هلته د قران عظيم الشان ريلونه او پارې ايښودل شويدي ، چي زيارت کونکي يې د زيارت کولوپرمهال لولې او يا يې په سمبوليکه توګه مسح کوي . د چت برخه په منظمو هندسي ليکو تزئين شوې اود ضلعو پر مخ بيلا بيل انځورونه ، چي د سلطاني ، تيموري او مغولي هندي سبک ګډ شکل دۍ ، کښل شويدي . د لين ګرافيک او کاليوګرافيک روشونو څخه په زياته پيمانه کار اخستل شويدۍ ، چي همدي روشونو د ودانۍ دننه برخه زياته ښکلې او ځانګړې کړيده .
د ميروېس نيکه د زيارت دننه د انځورونو بيلګه
د مير وېس نيکه د اوسنۍ ودانۍ د جوړيدو مهال په هغه ډبرليک کي ښه څرګند دۍ چي پر هغه مزار لا تر اوسه شته . دا لوحه په پښتو او دري ژبو ليکل شويده ، په دې برخه کي د دې لو حې د پښتو متن څخه يوه برخه کټ مټ را وړم ، چي هلته د جوړيدو چارو ته هم پام ساتل شويدۍ :
(( دا مرقد د ښاغلي توريالی پښتون او محرک د ازادۍ د پښتانه مرحوم حاجي ميرويس خان نيکه هوتک ده ی چه پره دی ئئ له خپلی ښادمنی مينی په ميرانه وويستل او پښتانه يې له استيلا څخه د متجاوزينو ازاد کړه . اته کاله ئې حکومت وکۍ او په کال ١١٢٧ ه.ق يوزراوويشتم کال قمري کي د هجرت وفات سوه ی ده ی دا جانب او جګړو لوحه ورکه سوه په کال ١٣٥١ ه.ق . ١٣١١ ه . ش . کی په دريم کال د سلطنت د اعليحضرت پښتون محمد نادرشاه په توجه د ښاغلی پښتون محمد ګل خان مهمند رئيس تنظيمه د قندهار په ياد ګار د رحميت او لوړو خدمتونو د دی ننکيالی پښتون او ښاغلی نيکه او د پاره د احيای ملی افتخاراتو بيا دا مرقد نوه ی ودان او تعمير او احاطه ارت او يوه باغچه ورته سازه کړه سوه . دا لوحه د رياست بلديه له خوا وليکل سوه . ))
د ميروېس نيکه د زيارت ليکني
د پايلي په توګه يو څو اړيني يادوني : د ميروېس نيکه دا اوسنۍ زيارت لا سل کلن شوي نه دۍ ، خو د جوړيدو او ودانولوداسي پړاو را ښيې چي د پخواني دود او نوي سيستم تر منځ د پيوند کړۍ ده . په ښکلا او ډيزاين کي يې د سيمه ايزو جوړونکو ( بنائيانو ) خيال او هنر څرګند دۍ ؛د انځورونو په جوړولو کي زيات پام شوي ، په داسي حال کي چي دلوحو او ډبر ليکونو برخي ته نه يوازي داچي زيات پام نه دي اړول شوې ، بلکي يوشمير بنسټيزي تيروتني هم پکښي ليدل کيږي ؛ که يې د پښتومتن او ليکدود څخه راتير شو چي زياتي تيروتني لري ، ديوې بيلګي په توګه به د هغي تاريخي نيټې يادونه وکړو چي سمون يې اړين دۍ . د کتيبې په ليکنه کي په عددې ليک ١١٢٧ ه. ق . کال ليکل شويدۍ ، خو په حرفي ليک کي يوز او اويا ليکل شويدي . په دې ډول د سل کالو زماني واټن په حرفي ليک کي له پامه ليري شويدۍ . د دې ياودونو تر څنګ ديوې بلي اړيني او ورستۍ يادوني په توګه غواړم وليکم چي ستر پښتون محمد ګل خان مهمند د دې ودانۍ په جوړولو د حاجي ميروېس خان نيکه د نوم سره خپل نوم تل پاتۍ او هميشنۍ کړيدۍ .
د ملې اتلانو برم دي تلپاته او د لارويانو عزم دي پياوړۍ وي
اخځونه د الفبا په ترتيب
١ _ باوري ، رسول . د منځني ختيځ لرغونپوهنه . ( کابل : کابل پوهنتون ) ١٣٦٧ .
٢_ پلو ، ريتا . ،، هشت ضلغی در مقبره ها سمبول ميتافزيکی ،، مترجم :کيوان . باستانشناسي افغانستان . شماره دوم ، سال دوم . ( کابل : مطبعه دولتي ) ١٣٥٩ .
٣ _ حبيبی ، عبدالحۍ. تاريخ افغانستان بعد از اسلام . ( کابل : مطبعه دولتي ) ١٣٥٧ .
